شهر هوشمند و اقتصاد دیجیتال

شهر هوشمند به معنای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای متحول کردن شهر و تجربه شهروندی است. شهر هوشمند با نیازمندی های تحقق جامعه اطلاعاتی و شبکه ای دنیای امروز هم سو است، در عین حال یک شیوه نوین اداره شهر و برقراری تعامل با شهروندان است. این شیوه، با به کارگیری دانش و فناوری های جدید فاصله میان نهادهای حاکمیت شهری و شهروندان را کاهش می دهد و به شهروندان کمک می کند تا خدمات مورد نیاز خود را با هزینه کمتر، سرعت بیشتر و کیفیت مطلوب تر دریافت کنند. راه اندازی و توسعه شهر هوشمند در کشور نقش بسیار مهمی در توسعه جامعه در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد. شهر هوشمند موجب دسترسی آسان تر شهروندان به خدمات شهری و برقراری تعاملات بهتر و اثربخش تر میان نهادهای مسئول شهری به منظور خدمات رسانی به شهروندان می شود. در حالت کلی می توان مزایای حاصل از پیاده سازی شهر هوشمند را موارد زیر دانست:

– دسترسی مستقیم و شفاف به اطلاعات و خدمات شهری از جانب عموم شهروندان، بخش خصوصی، بخش عمومی، رسانه ها و سایر ذی نفعان جامعه و در نتیجه گسترش عدالت اجتماعی و کاهش فساد در بخش حاکمیت شهری

– ارتباط و تعامل مستقیم مردم با مسئولان دولت و دستگاه های شهری

– صرفه جویی در زمان و هزینه ها و آسیب های ناشی از حمل ونقل شهروندان برای دریافت خدمات شهری

– بهینه سازی ساعات کار کارمندان دولت

– صرفه جویی در مصرف کاغذ و کاهش آلودگی محیط زیست

– کاهش هزینه های خدمات رسانی در سطح شهر و مصرف انرژی

– شفافیت فرایندهای کاری و نوسازی شهرداری در جهت افزایش بهره وری با کمک فناوری های هوشمند

– خدمت رسانی به شهروندان به صورت ۲۴ ساعته در هفت روز هفته

– افزایش مشارکت شهروندان و سایر اجزای جامعه مدنی در اداره کشور.

«شهر هوشمند» از زاویه دید کارکرد و فناوری، سیستمی یکپارچه و هوشمند متشکل از تجهیزات محاسباتی، ماشین های دیجیتالی و مکانیکی، تجهیزات سخت افزاری و نرم افزارها برای اتصال اجزای مختلف شهری از قبیل ساختمان ها، زیرساخت ها، سازمان ها، کسب وکارها، شهروندان و… است که در آن هر یک از این «اشیا» شناسه منحصربه فردی دارند و اشیا با یکدیگر در بستر اینترنت و بدون واسطه انسانی در ارتباط و تعامل اند. شهر هوشمند یکی از نمودهای اصلی عصر جدید زندگی انسان است؛ عصری که در آن در زمانی بسیار کوتاه، همه ما با دستگاه و حسگرهای متصل به یکدیگر، احاطه خواهیم شد. از ابزارهای هوشمندی نظیر گوشی تلفن همراه و تکنولوژی های پوشیدنی تا میلیون ها میلیون سنسورهای مختلف در خانه ها، خیابان ها و محل کار، ما همواره در حال تولید و مصرف داده بر بستر شبکه و در تعامل با محیط هستیم. در این دنیای جدید، اتصال دائمی اشیا به یکدیگر می تواند باعث صرفه جویی در زمان دسترسی به سرویس های شهری و عموم نیازهای شهروندی شود، حمل ونقل سریع و آسان و ایمن سازد، اطلاعات گسترده ای در اختیار ما قرار دهد و باعث ایجاد زندگی سالم تر و فعال تر شود.یک شهر هوشمند از نظر کارکردی و فناورانه مولفه های زیر را دارد:

– مدیریت هوشمند شهری (Smart Governance)

– انرژی هوشمند (Smart Energy)

– ساختمان هوشمند (Smart Building)

– حمل ونقل هوشمند (Smart Mobility)

– زیرساخت هوشمند (Smart Infrastructure)

– تکنولوژی هوشمند (Smart Technology)

– سلامت و مراقبت های بهداشتی هوشمند (Smart Healthcare)

– شهروند هوشمند (Smart Citizen)

اما اگر از زاویه دید غیر فناوری به موضوع شهر هوشمند بنگریم، در واقع شهر هوشمند «تحول تجربه زندگی شهروندی از طریق فناوری های هوشمند و دیجیتال» است. شهر هوشمند جایی است که «اقتصاد دیجیتال» در آن شکل می گیرد که بخش عمده ارزش آفرینی در آن با کمک فناوری های دیجیتال نظیر شبکه های ارتباطی، رایانه ها و تلفن ها و ابزارهای هوشمند، داده کاوی، بلاک چین، هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و دیگر فناوری های دیجیتال خلق می شود. نمونه هایی از اقتصاد دیجیتال شامل انواع تجارت الکترونیک، بازارگاه های الکترونیک (مارکت پلیس ها)، تراکنش های مالی دیجیتالی، سرویس های مبتنی بر درخواست و… می شود.اقتصاد شهری دیجیتال را نباید با سرویس های الکترونیکی شهری اشتباه گرفت. در سرویس های الکترونیکی معمول، شهرداری ها و دیگر نهادهای حاکمیتی شهری با استفاده از بستر فناوری اطلاعات، امکان دسترسی ساده تر به برخی از خدمات خود را فراهم می کنند. این در حالی است که در اقتصاد شهری دیجیتال، تلاش می شود تا تمام خدمات مورد نیاز شهروندان در بستر ابزارهای موبایلی به صورت ارزان و بر پایه مدل های درآمدی متفاوت با کسب وکارهای سنتی به آنها ارائه می شود. همین جا است که «شهر هوشمند» با «اقتصاد شهری دیجیتال» پیوند می خورد: شهر هوشمند فراهم آورنده زیرساخت های مورد نیاز برای پیاده سازی و توسعه اقتصاد شهری دیجیتال است.

توسعه اقتصاد شهری دیجیتال، لازمه ایجاد شهر هوشمند

اما مانند هر پدیده دیگر دنیای دیجیتالی امروز، گسترش شهرهای هوشمند و اقتصاد شهری دیجیتال باید ضمن همسویی با اهداف و نیازهای استراتژیک شهر و شهروندان، در زمان اجرا نیز با نیازهای عملیاتی شهر و ذی نفعان درونی و بیرونی آن تا حد امکان سازگار باشد. درعین حال صرف به کارگیری فناوری در شهر نیز مزیت نیست و بهره گیری از فناوری برای توسعه شهری نیز باید توجیه اقتصادی داشته باشد. در واقع شهر هوشمند از اقتصاد شهری دیجیتال موضوع جداگانه ای نیست و این دو لازم و ملزوم هم محسوب می شوند.بنابراین صرف پیاده سازی مدرن ترین فناوری های روز دنیا به منظور ایجاد شهر هوشمند کفایت نمی کند. شهر هوشمند در واقع زیرساخت توسعه اقتصاد شهری دیجیتال است و در نتیجه برای طراحی و پیاده سازی آن، باید ترکیبی از معیارهای استراتژیک، فناوری و عملکردی در نظر گرفته شود تا بتوان اهداف کلان شهر را از توسعه شهر هوشمند به عملکرد واقعی و ملموس و ارزش آفرینی برای اقتصاد شهر و کسب وکارها و شهروندان آن شهر پیوند داد. واقعیت این است که شهر هوشمند در ایران به تازگی مطرح شده و هنوز بیشتر در سطح مجامع علمی و تخصصی در حال بحث و بررسی است؛ اگرچه با کمی اغماض می توانیم بگوییم که امروزه برخی از سطوح پایه ای خدمات شهر هوشمند را در کلان شهرهای کشور به ویژه تهران داریم. دوربین های کنترل سرعت و تخلفات رانندگی یکی از ابتدایی ترین نمونه های شهر هوشمند هستند. همچنین خدمات شهری الکترونیکی نمونه دیگری از آغاز مسیر دستیابی به شهر هوشمند در کشور هستند.شکی نیست که کاربردهای وسیع و شگفت انگیز شهر هوشمند و جذابیت های آن به ویژه از نظر امکان تعریف مدل های جدید کسب وکار و روش های نوین درآمدزایی برای توسعه «اقتصاد شهری دیجیتال» باعث سرعت بخشی به رشد آن در سال های پیش رو خواهد شد. هرچند به نظر می رسد همچنان نوع تفکر مدیران و فعالان این حوزه بیشتر از جنس فناوری محور است تا اینکه توسعه اقتصاد شهری دیجیتال، تحول دیجیتال زندگی شهروندی و مدل های تجاری سرویس محور دیجیتال شهری در ذهن متولیان این حوزه اعم از حاکمیتی و فعالان بخش خصوصی باشد.

در چنین فضایی اگر بخواهیم به معنای واقعی شهر هوشمند دست یابیم، هنوز مسیری بسیار طولانی در پیش داریم که شامل سرمایه گذاری عظیمی روی زیرساخت های سخت افزاری و شبکه ای و نرم افزاری و از آن مهم تر، فرهنگ سازی و اصلاح تفکر مدیران و شهروندان درباره تعریف مفاهیمی چون: «هوشمندی شهری و شهر هوشمند»، «تجربه شهروندی دیجیتال»، «شهر دیجیتال»، «اقتصاد شهری دیجیتالیزه شده»، «کسب وکارهای دیجیتالی شهری» و دیگر مفاهیمی ازاین دست است. بنابراین اگرچه سرمایه گذاری روی ایجاد زیرساخت های فناوری برای توسعه شهر هوشمند لازم است؛ اما در کنار آن باید به پژوهش و توسعه برای رسیدن به تعریفی مشخص از «اقتصاد شهری دیجیتال» و در کنار آن، ترویج «تفکر دیجیتالی» در بین نهادهای حاکمیت شهری، کسب وکارهای شهر و عموم مردم نیز سرمایه گذاری های لازم انجام شود.

آیت حسینی